Italija koju ne znamo

O pomalo šokantnim, ali nadasve etimološki zanimljivim fenomenima na jugu Italije piše Nemanja D. Milinović

Iako Italiju uglavnom pamtimo kao romantično i otmeno mesto, njena kultura oduvek je bila spoj elegantne renesanse i ruralnog juga. Ruralnost južnoitalijanskog podneblja bogati ovu jedinstvenu zemlju, utičući istovremeno na bogatstvo italijanske istorije, muzike i jezika. Iako ne toliko poznat, tarantizam (tarantismo) predstavlja značajno nasleđe južnoitalijanskog folklora, za koji se vezuje ples tarantella. Šta je tarantizam, koja su osnovna načela ovog verovanja i odakle potiče ova reč?

Tarantizam je fenomen verovanja u zaposednutost, usled kojeg se razvio egzorcistički kult. Kult potiče iz XI ili XII veka kada se verovalo u mistične rituale koji su nestali usled modernizacije društva. Kao deo drevne južnoitalijanske istorije, ovaj kult jedan je od brojnih ostataka paganskog nasleđa u Evropi o kojima postoje tek oskudni podaci.

Mnoge žene iz južnih italijanskih pokrajina tvrdile su da ih je ujeo pauk poznat pod imenom taranta. Takve žene podvrgavane su ritualu za koji se smatralo da je vrsta egzorcizma. Ritual je uključivao muziku i igru, kao i magijske, religijske i medicinske elemente. Pod okriljem ove egzorcističke prakse, razvila se tarantella kao ples praćen posebnom muzikom i pesmama. Tekstovi pesama bili su pod uticajem kulturoloških tendencija, pa su vremenom hristijanizovani. Međutim, ove pesme takođe su čuvari puljskog dijalekta (il dialetto pugliese) koji je usled istorijskih okolnosti bio pod leksičkim uticajem španskog i grčkog jezika. Zato tarantizam kroz svoje pesme predstavlja značajnu lingvističku riznicu.

Na posletku, koje je etimološko objašnjenje pojmova tarantizam i tarantella. Koren pojma tarantella u vezi je sa pojmom tarantula. Obe reči potiču od pojma taranta, koji je nastao u doba Rimske imperije. Latinski sufiks ulus-ula-ulum, koji nalazimo u reči tarantula stariji je i manje zastupljen od sufiksa ellus-ella-ellum, koji nalazimo u reči tarantella. Pojam tarantula rasprostranjen je u latinskim jezičko-geografskim oblastima, dok je noviji i popularniji pojam tarantella korišćen od početka za označavanje pauka lycosa tarantula. Vremenom se značenje reči proširilo na muziku i ples, korišćen za lečenje i stvaranje brzog muzičkog ritma za koji se verovalo da ima lekovita dejstva. Brzi muzički ritam nazvan je tarantella, jer je svojom živošću najverovatnije podsećao na brzinu pokreta tarantule.

Sa druge strane, moguće je da su pojmovi tarantula i tarantella nastali kao umanjenice pojma taranta. Taranta je pojam koji se prvi put javlja u istorijskim zapisima Gofreda Malatere (Goffredo Malaterra) kada govori o porazu koji je Robert I Guiskard (Robert I Guiscard) doživeo sa svojim trupama kod Palerma. On se kasnije naziva Tarantinus. Puljski grad Taranto latinski se zvao Tarentum, pa se može pretpostaviti da reč taranta dolazi od starogrčkog naziva ovog grada.

Mnogo je tajni koje čuva naš neistraženi jug. Možda je to kulturološka paralela Italije i naše zemlje. Najprepoznatljivije italijanske znamenitosti nalaze se od Rima ka severu, dok je jug poput neotkrivenog bisera čije tajne bude znatiželju mnogih antropologa i umetnika u svetu. Nije li tako i kod nas? Toliko često upoznajem strance oduševljene Beogradom. Međutim, koliko ne samo stranaca, već i ovdašnjih ljudi poznaje tradiciju i specifičnosti istočnih ili južnih predela naše zemlje? To su neistražene tajne, koje ne treba zaboraviti. Ponekad baš takva, naizgled nebitna mesta, čuvaju tradiciju i znanja o kojima knjige retko pišu.