Poreklo turskog jezika

Turski jezik kao maternji govori 220 miliona ljudi, a u geografskom smislu govori se na površini od 12 miliona km2. Smatra se jednim od najstarije pisanih jezika na svetu. Pripada uralo-altajskoj porodici jezika, a spada u altajske jezike. Turkijski jezici (turski u širem smislu) danas obuhvataju preko 30 jezika koji se govore mahom u Istočnoj Evropi, Srednjoj Aziji, i Sibiru. Smatra se da su iz altajske grupe jezika nastali još i tunguski, mongolski, japanski i korejski.

Turci su prvobitno bili nomadski narod u Istočnoj Aziji i Mongoliji, između reke Orhon i donjeg sliva reke Jenisej, severno od Kine. Najstarije podatke o turskim narodima dali su upravo njihovi susedi Kinezi i ovi izvori potiču iz 6.veka p.n.e. Smatra se da je reč Turk (kako sebe Turci i danas nazivaju) nastala od kineskih reči Tu Kue sto znaci šlem, jer je jedan od vrhova planine Kinšan gde su Turci živeli imao oblik šlema.

Prvi natpisi na turskom jeziku bili su Orhonski natpisi (Orhun Kitabeleri) iz 8.veka, koji su sadržali oko 10000 reči Ovi natpisi potiču iz doline reke Jenisej, sa prostora današnje Mongolije, i predstavljaju prvi spomenik pisan turskim jezikom. Najpoznatiji od njih su  natpisi Kul Tigin i Bilge Kagan, kao i Tonjukuk koji su se zvali po tadašnjim vladarima.

Prvi rečnik turskog jezika koji je pokušao da objasni turski jezik i njegove osobine napisao je Kašgarli Mahmud 1074.godine. Ovaj rečnik se  zvao Divanü-Lügati’t-Türk (Rečnik turskih dijalekata) a između ostalog u rečniku je napisao i : “vrlo je korisno učiti turski jezik.”

Nakon toga, najznačajnije delo je bilo Kutadgu Bilig (“Znanje koje donosi sreću”), delo Jusufa Has Hadžiba koje je temelj turskog jezika, a potiče iz 1070.godine. Prvo delo turske poezije nastalo je u 12.veku, zvalo se Hikmet (Poezija)  a napisao ga je Ahmed Jesevi. Ova dela su značajno doprinela utvrđivanju temelja modernog turskog jezika.

Iz danačnje Mongolije, svoje prapostojbine, turska plemena su se delila i selila noseći sa sobom svoj jezik. Deo je emigrirao na zapad, u Iran i Avganistan, jedan deo ka Rusiji i Sibiru, tursko pleme Seldžuci su osnovali carstvo koje se prostiralo od Amu Darje do persijskog zaliva, i od Inda do Mediterana. Kada su Seldžuci potukli vizantijsku vojsku u bici kod Manzikerta oslobodili su prolaz za nekoliko miliona Oguza koji su se tako naselili u Anadoliju gde je jedan od predvodnika plemena po imenu Osman osnovao Osmanlijsko carstvo. Turci koji su ostali u Mongoliji takodje su nastavili da se sele, u Uzbekistan I jugozapadnu Rusiju.

Zbog procesa migracija, osvajanja, mešovitih brakova i asimilacije, mnogi turski narodi sadašnje Centralne i Jugozapadne Azije su mešanog porekla, a sa narodima mešali su se i jezici.

Nakon Ruske revolucije 1917. godine turski narodi su počeli da formiraju nacionalne zajednice kao što su: Kazahstan, Uzbekistan, Kirgizija i Turkmenija.

Najbrojniji turski narodi posle Turaka iz Turske su Uzbeci, koji danas žive uglavnom u Uzbekistanu i Avganistanu, zatim Kazahi (Kazahstan), Turkmeni (Turkmenistan), Azeri (Azarbejdžan, Iran), Tatari (Rusija i Ukrajina), Baškiri (rasuti po istočnoj Rusiji) i dr. Zahvaljujući svojstvu da se na osnovu dodaju nastavci, turski se lako širio i modifikovao prema oblastima i narodima.

Tursko lingvističko društvo sem “turskog Turske” priznaje i: azerbejdžanski turski, baškurt turski koji se govori u srednjoj Aziji, kazaški, kirgiski, uzbečki turski, tatarski, turkmenski, ujgurski turski i turski Rusije.

Sličnost između ovih jezika mođemo videti na primeru reči škola

Osmanski jezik je jezik Osmanskog carstva, predstavljao je mešavinu arapskog, persijskog i turskog, bio je pisan arapskim pismom, a govorio se od 15. do 20. veka u Anadoliji, Rumeliji, Severnoj Africi, Iraku, Siriji i na Krimu.

Svaki prevodilac za turski bi trebalo da nauči i osmanski jezik i arapsko pismo kojim je ovaj jezik pisan da bi bio u mogućnosti da čita i dela iz vremena Osmanskog carstva, i da bi bolje razumeo moderan turski.

Turska jezička porodica se deli po područjima govora na:

1. Zapadni turski svet: Kipar, Rumelija, Sirija, Irak, Azerbejdžan, turski Turske
2. Istočni turski svet: -Zapadni Turkestan, Iran, Avganistan, Uzbekistan, Kazahstan, Kirgizija
3. Severni turski svet: Sibir, Altajski, Krimski, Karajski i Tuvinski

Turski koji je danas peti jezik na svetu po broju govornika govori se od Balkana do Kaspijskog jezera.

Danas se sem u Turskoj govori i na severnom Kipru kao drugi zvanični jezik, u Makedoniji, Iraku, Siriji, Bugarskoj, Uzbekistanu, Azerbejdžanu, Rusiji, ali i zemljama Evropske Unije, u čemu prednjači Nemačka.

Turski je prvi put proglašen zvaničnim jezikom Republike Turske Ustavom iz 1982. Tursko lingvističko društvo je osnovano 1932. i to je prvi oblik institucionalizacije turskog jezika.

Standardni, literaturni  turski jezik ima za osnovicu istanbulski dijalekt anadolijskog turskog.

Istorijski periodi turskog jezika su: altajski, prototurski, praturski, staroturski, srednjeturski, novoturski i moderni turski.

Prva tri perioda su teorijski periodi. Staroturski period je period jezika  od 6-13. veka, srednjeturski je trajao od 11-15. veka, i to je period pisanja prvih islamskih tekstova, 15-20. veka je period novoturskog, a moderni turski nastaje u 20. veku, kada je osnovana i republika Turska.

Istaknuti turkolog Osman Nedim Tuna je, istraživajući, utvrdio ogromnu sličnost staroturskog jezika sa sumerskim jezikom koji se govorio u staroj Mesopotamiji još 3500-1700 p.n.e

Kroz istorıju Turcı su ziveli na 3 kontınenta, bili su izloženi različitim uticajima, primali različite vere, i koristili su i različita pisma.

U 7.i 8. veku su koristili goktursko pismo, pismo kojim su pisani Orhonski natpisi, a naziva se još i turske rune. Imalo je 38 slova, a reči su razdvajali sa dve tačke .

Ujgursko pismo koje su koristili od 9.veka je vodilo poreklo od aramejskog,a  iako nije odgovarao turskom jeziku jedno vreme su ga Turci u Centralnoj Aziji koristili kao nacionalni alfabet. U 10.veku su Turci prihvatajuci islam od Arapa prihvatili i arapsko pismo.

1928.godine Turci usvajaju latinično pismo sa 29 glasova kao zvaničan alfabet turskog jezika.

Ostalo je zabeleženo da su turski narodi kroz istoriju povremeno koristili i manihejsko, brahmi, sirijsko i  jermensko, pa čak i ćirilično pismo.

Glavni dijelakti turskog jezika su: rumelijski, turski na Kipru, turski Jedrena, crnomorski, istočni, sevroistočni, turski egejske regije, srednje Anadolije, Kastamonu turski i Karamalidža turski. Upravo postojanje velikog broja dijalekata otežava prevod na turski, kao i prevod sa turskog. Da bi prevodilac za turski mogao da u potpunosti ovlada jezikom potrebno je da se bliže upozna sa svim ili bar većinom dijalekata.

Tokom menjanja, turski je vršio uticaj na druge jezike ali je i sam trpeo uticaj, i poprimio i neke nove reči.

U turski je tokom istorije ušlo dosta stranih reči, najviše iz persijskog i arapskog jezika. S druge strane, broj turskih reči u drugim jezicima  takođe nije zanemarljiv: u srpskom ima oko 8 000 turcizama, u bugarskom oko 3500, grčkom 3000, albanskom 2500, arapskom 2 000…Turcizama ima i u drugim evropskim jezicima, mada mnogo manje.

Upravo zbog ovolikog broja reči u našem jeziku turski slušaocu može zvučati blisko, mada je prevod na turski i sa turskog mnogo kompleksniji nego što se to može činiti na prvo slušanje.

Danas, turski se govori u 34 zemlje van Republike Turske, a najvise Turaka sem u Turskoj, ima u svim zemljama bivse Jugoslavije, Bugarskoj, Grčkoj, Rumuniji, na Kipru, u Iraku, Siriji, Rusiji, Gruziji,Kini,  ali i u zemljama Zapadne Evrope, posebno Nemačkoj (oko 1,2 miliona).

Napisala: Maja Velkovski