Gde si kevo, gibanica i tako to

Poznato je da su mnoge domaće reči došle iz drugih jezika. To su tzv. tuđice. Saznanje o njima danas ne predstavlja novost. Kao što je kulturna interakcija proces koji se dešava između kultura koje sarađuju, tako je leksička interakcija logička posledica saradnje različitih kultura. Srpsko-hrvatski jezik usvojio je brojne tuđice koje potiču iz starogrčkog, latinskog, turskog, nemačkog, mađarskog, italijanskog, dalmatskog, bogateći svoj leksički korpus. Usled razvoja savremenih tehnologija, danas je sve veći broj anglizama vezanih za polje IT-a, digitalnog marketinga i drugih tradicionalnih tekovina anglosaksonske kulture.

Sve veći broj tuđica možda je rezultat globalne kulture, pa se eventualno pribegavanje jezičkom purizmu može smatrati zanemarivanjem savremenog konteksta. Međutim, osim što su oduvek postojale, tuđice su ponekad dolazile iz jezika za koje bismo retko pretpostavili da su uticali na našu kulturu. Reč je jevrejskom.

Čest beogradski pojam keva primer je tuđice iz jevrejskog. Keva može označavati štap koji koriste pastiri ili starije osobe kao oslonac. U nekim delovima našeg jezičkog područja, ova reč označava drvenu kutlaču. Ipak, keva se na srpsko-hrvatskom govornom području najčešće koristila za označavanje mlađih ili starijih ženskih osoba. To navodi na zaključak da je poreklo ove reči u jevrejskom jeziku, jer se još u Knjizi Postanja (1, 27; 5, 2) pojam נְקֵבָה koristio za ženu. Ako uzmemo u obzir istorijski kontinuitet beogradskih, dubrovačkih i sarajevskih Jevreja, ovakva etimološka pretpostavka je argumentacijski održiva. Prema tome, zanimljivo je primetiti da svaki urbani BG korisnik šatrovačkog zna bar jednu jevrejsku reč.

Ako niste znali, iznenadićete se da reči baraba, gibanica, tufahija takođe imaju jevrejsko poreklo. Baraba potiče od imena novozavetnog lika Varave, koji se pominje u Jevanđelju po Mateju (27, 16). Jevrejsko vlastito ime אבאבר lokalnog razbojnika postalo je simbol nasilništva i nemorala, pa je tako ova reč ušla u naš jezik kao univerzalna odrednica za pljačkaša i siledžiju. Jevrejsko ב prema grčkom standardu čita se kao v, dok je prema latinskom dopustivo izgovarati ga kao b. Domaći sinonim za pojam gibanica je pita sa sirom. Ako znamo da se sir na jevrejskom kaže givn (גבינה), etimološko poreklo reči gibanica postaje jasno. Tufahije su poslastica koja se često prodaje u parkovima. Iako bismo pomislili da je tufahija turcizam, jabuka se na jevrejskom izgovara tapuah (תפוח), gde se p (zavisno od izgovora: starogrčki ili latinski) može čitati kao f.

Verujem da bih pronašao još jevrejizama, kada bih se dodatno pozabavio ovom temom. Jevrejski muzeji širom bivše Jugoslavije puni su istorijskih svedočanstava o prisustvu Jevreja na našem području. Očekivano je da usled takve istorijske stvarnosti možemo govoriti o intenzivnoj kulturnojezičkoj interakciji. Pored pomenuta četiri termina, mnogo je više jevrejskih imena koja su u nekoj formi stekla popularnost u svetu i kod nas: Adam, Ana, Andrej, Avakum, Avram, David, Danijel, Gavrilo, Zaharije, Ilija, Isak, Jakov, Jevrem, Jelisaveta, Jovan, Josif, Lazar, Luka, Marija, Marta, Mateja, Marko, Mirjam, Mihajlo, Naum, Sara, Samuil, Tamara, Toma… Ako se setite još neke jevrejske reči ili imena, slobodno dopišite.

Nemanja D. Milinović